Τετάρτη 20 Μαΐου 2009

Γιάννης Ρίτσος, ο σύγχρονός μας και παντοτινός

Ο Γ. Ρίτσος καθισμένος σε πέτρινο «θρόνο» αγναντεύει τη σαμιώτικη θάλασσα
Βράδυ, 9.25' ήταν, στις 11 του Νοέμβρη του 1990, που «μαρμάρωσαν τα δέντρα, τα ποτάμια κι οι φωνές», γιατί λύγιζε κι έγειρε στη γη ο μέγας «κέδρος» της ελληνικής ποίησης στον 20ό αιώνα. Ο μυριάκριβος, εσαεί αναντικατάστατος, σύντροφός μας Γιάννης Ρίτσος. Λίγα λεπτά αργότερα, έφτασε στον «Ριζοσπάστη» το φοβερό μαντάτο. Ο πόνος αυτής της απώλειας δε λησμονιέται. Κι ας πέρασαν 17 χρόνια από εκείνο το βράδυ. Γιατί δε γίνεται να σβήσει από την καρδιά και τη μνήμη μας ο άνθρωπος, ο αγωνιστής, ο σύντροφος Ρίτσος. Κι ούτε γίνεται να υποσταλεί η περηφάνια και η ευγνωμοσύνη των νεότερων γενεών συντρόφων του για το παράδειγμα της ζωής του και της δημιουργίας του, που συνοψίζεται εκπληκτικά σ' αυτούς τους στίχους: «Την πρώτη και την τελευταία σου λέξη/ την είπαν ο έρωτας και η επανάσταση./ Ολη σου τη σιωπή την είπε η ποίηση».

«Κληρονομιά» μας κι οι παρακάτω στίχοι του:

«Πάλεψε με τις λέξεις, με το χρόνο, με τα πράγματα.

Εδωσε θέση

στην πεταλούδα, στο χαλίκι, στ' αλογάκι της Παναγίας,

στους ολονύκτιους στεναγμούς των άστρων, στη

δροσοστάλα

που πέφτει απ' το ροδόφυλλο, στ' άρρωστο αηδόνι,

στις μεγάλες σημαίες,

στο γαλάζιο, στο κόκκινο, στο κίτρινο. Πλούτισε

Οι «Μαρτυρίες ΙΙ και ΙΙΙ» στην ισπανική έκδοση
τον κόσμο

με μόχθο κι εγκαρτέρηση. Σκαλί σκαλί

ανέβηκε την πέτρινη σκάλα. Τώρα, εκεί πάνω, άλλα παράσημα δεν έχει πια παρά τα βέλη

στα γυμνά πλευρά του».

Το μόνο που ζήτησε, όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά για όλους τους συντρόφους του, του αγώνα και των οραμάτων, ήταν αυτό:

«Να με θυμόσαστε - είπε. Χιλιάδες χιλιόμετρα

περπάτησα

χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, πάνω σε πέτρες κι αγκάθια,

για να σας φέρω ψωμί και νερό και τριαντάφυλλα.

Την ομορφιά

ποτές μου δεν την πρόδωσα. Ολο το βιος μου το

μοίρασα δίκαια.

Μερτικό εγώ δεν κράτησα. Πάμπτωχος. Μ' ένα κρινάκι

του αγρού

τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα. Να με θυμάστε (...)».

Συμπληρώθηκαν 17 χρόνια από το θάνατο του ποιητή. Και σε δύο χρόνια, την Πρωτομαγιά του 2009, θα συμπληρωθούν 100 χρόνια από τη γέννησή του. Μέλλεται να δούμε, αν η επίσημη πολιτεία θα τιμήσει την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα, στην ιστορία, στους απελευθερωτικούς και κοινωνικούς αγώνες του λαού μας, κηρύσσοντας το 2009 «Ετος Ρίτσου», ή θα «ξεχάσει» κι αυτήν την επέτειό του, συνεχίζοντας το πολιτικό και «πολιτιστικό» ...έθος της.
Εργο οικουμενικό

Ερήμην της ελληνικής πολιτείας, το πολυτιμότατο για το λαό και τον πολιτισμό μας έργο του «ζει», παρά τη φυσική απουσία του δημιουργού του. Αδιάκοπα προβάλλει η τεράστια, διαχρονική, αλλά και επίκαιρη αξία του έργου του - ποιητικού, πεζογραφικού, δραματουργικού. Εργο «κληρονομιά» όχι μόνο του λαού μας, αλλά και των λαών όλου του κόσμου, γιατί ήταν έργο «(...) θύμηση από 'να ψωμί πολύ προσεχτικά μοιρασμένο/ κι αυτό που λέγαμε "πατρίδα" κρυφά μιλημένο τις νύχτες».

Με τους Μάνο Κατράκη, Μίκη Θεοδωράκη και Βασίλη Κολοβό, στο 11ο Συνέδριο του Κόμματος, το Δεκέμβρη του 1982
Η πανανθρώπινη αξία και το μέγα κάλλος του έργου κατέστησε τον Γιάννη Ρίτσο, όχι μόνον «Ποιητή της Ρωμιοσύνης», αλλά και της οικουμένης. Οσο ζούσε, ήταν ο πιο πολυμεταφρασμένος σχεδόν σε όλο τον κόσμο Ελληνας ποιητής, μετά τον Καβάφη (σε πολλές χώρες υπερτερούσε και του Καβάφη). Αλλά και μετά το θάνατό του παραμένει ο πιο πολυμεταφρασμένος, γεγονός που αποδείχνει πόσο πολύ επίκαιρο, πόσο πολύ σύγχρονο είναι το έργο του. Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε μερικά στοιχεία.

Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας τα τελευταία δέκα χρόνια κατέγραψε εκδόσεις ελληνικών έργων σε 16 ευρωπαϊκές γλώσσες, μεταξύ των οποίων και έργα του Ρίτσου, τα οποία σε μερικές χώρες υπερτερούν αριθμητικά. Λ.χ., από τις εκδόσεις 52 έργων (ποίησης, πεζογραφίας) στα τουρκικά, τα 13 έργα είναι του Ρίτσου. Στη Γαλλία, παραμένει ο πιο σημαντικός Ελληνας ποιητής. Το ίδιο και στην Ιταλία. Στις ΗΠΑ ήταν ο πιο πολυδιαβασμένος ποιητής από τη δεκαετία του 1980. Οσο για τη Ρωσία, ήταν και παραμένει ο πιο αγαπημένος Ελληνας ποιητής του αναγνωστικού κοινού, αλλά και ο πιο πολυπαιγμένος στο ρώσικο θέατρο, μετά τους αρχαίους τραγικούς ποιητές.

Να σημειώσουμε, όμως, και ξένες εκδόσεις έργων του, μέσα στο 2007: Στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, ταυτόχρονα, κυκλοφόρησαν τα «Μονόχορδα» από τους οίκους «Traks House Books», «Portland», «Oregon», «Five Seasons Press», «Hereford», «England», σε μετάφραση Πολ Μέρτσαντ. Στην Ισπανία εκδόθηκαν από τον οίκο «Icaria Poesia» τα έργα «Μαρτυρίες ΙΙ και ΙΙΙ», σε μετάφραση και σχόλια του Ρομάν Μπερχέμο, ενώ από τον οίκο της Βαρκελώνης «Acantilado» κυκλοφόρησε, σε μετάφραση της Σέλμας Ανσίρα, η «Φαίδρα». Στο Μεξικό, από τον οίκο «Ediociones El Tukan de Virginia», σε μετάφραση Ναταλίας Μορελεόν, κυκλοφόρησε «Η κυρά των αμπελιών».

Η ισπανική έκδοση της «Φαίδρας»
Οσον αφορά στη χώρα μας, να αναφέρουμε ότι ο «Κέδρος» ετοιμάζει έναν ακόμα τόμο ανέκδοτων ποιημάτων του, αλλά και πρόσφατες θεατρικές παραστάσεις με έργα του. Τον καλοκαίρι, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Δήμου Μήλου, η «Πειραματική Σκηνή Μήλου» ανέβασε μια αρτιότατη παράσταση, με το ποιητικό έργο του «Ο αφανισμός της Μήλος», προτάσσοντας το αντιπολεμικό κείμενο του αρχαίου ιστορικού Θουκυδίδη «Διάλογος Αθηναίων - Μηλίων», σε σκηνοθεσία Βασίλη Κονταξή και μουσική Γεράσιμου Τριανταφύλλου. Στη Μονεμβασία, τη γενέτειρα του ποιητή, στο πλαίσιο εκδηλώσεων προς τιμήν του, ο θίασος «Τελεία» παρουσίασε την παράσταση «Η συνάντηση», μια σύνθεση αποσπασμάτων των ποιητικών μονολόγων (εμπνευσμένων από το μύθο των Ατρειδών) «Ορέστης», «Η επιστροφή της Ιφιγένειας», «Χρυσόθεμις», σε σκηνοθεσία Μανώλη Ιωνά.

Ονειρό του το πανανθρώπινο «τραγούδι της χαράς»

Οπως μας πληροφόρησε η κόρη του ποιητή, σύντομα, σε αθηναϊκό λογοτεχνικό περιοδικό, θα δημοσιευτεί μια εργασία του Αντώνη Κλάψη (δρ. Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου, διδάσκοντα τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου) πάνω σε δύο άγνωστες επιστολές του Γιάννη Ρίτσου. Οι επιστολές αυτές (βρέθηκαν στο αρχείο του πατέρα του Α. Κλάψη) γράφτηκαν στη δεκαετία του 1930 και φανερώνουν - από τότε - τις ιδέες, την ιδεολογική φιλοσοφία του Ρίτσου, που ίδια και απαράλλαχτα διατήρησε σ' όλη του ζωή, μέχρι την τελευταία του πνοή, χωρίς να παρεκκλίνει, ούτε κατ' ελάχιστο, από την προσήλωσή του στις ιδέες και τα «όνειρά» του. Στην αισιοδοξία του ότι, οπωσδήποτε, θα 'ρθει η μέρα που όλος ο κόσμος θα τραγουδήσει το «Πρώτο τραγούδι της χαράς», όπως το ονόμαζε.

Ο ποιητής στη δεκαετία του 1930
Σε ένα από αυτά τα δύο γράμματά του, μεταξύ άλλων, έγραφε: «Σήμερα, αφουγκράζουμαι τους ανήκουστους φθόγγους που δένονται μέσα μου σε μελωδίες. Τι σημασία έχει αν δεν το φτάσουμε εμείς κι αν δεν το τραγουδήσουμε; Είναι αρκετό να το μαντεύουμε. Πιστεύω πως μια μέρα θ' ακουστεί στην έκπληκτη πλάση κι αυτό με δυναμώνει. Τότε το δικό μας μαραζιασμένο τραγούδι θα 'ναι σαν εφιάλτης στη μνήμη του μέλλοντος, μα πρέπει ν' αποτυπώσουμε το Σήμερα, για να μπορέσουν οι αυριανοί να καταλάβουν, με τη σύγκριση, το μεγαλείο της απόχτησής τους (...)».

Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει τη σπουδαιότητα, τη διαχρονικότητα, την επικαιρότητα του έργου του Ρίτσου και την τεράστια συμβολή αυτού του έργου στον πολιτισμό της χώρας μας και όλου του κόσμου. Ομως... Υπάρχει κι ένα «όμως», που δεν καταπίνουν κάμποσοι στη χώρα μας... Ο δημιουργός αυτού του έργου ήταν μέχρι τη στερνή του πνοή κομμουνιστής. Σαν κομμουνιστής διώχτηκε ζωντανός, σαν κομμουνιστής διώκεται ακόμα και πεθαμένος. Παρότι το μεγαλείο του έργου του «αναγκάζει» κάποιους να το παραδέχονται, εντούτοις αποφεύγουν να τον ονομάζουν και κάνουν ό,τι μπορούν για να ξεχαστεί...

Λ.χ., πώς να εξηγήσει κανείς την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Καρλοβάσου - πόλη όπου ο Ρίτσος πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του, την αγάπησε, και σ' αυτήν δημιούργησε αρκετά έργα του - αναιρώντας, μάλιστα, ομόφωνη απόφαση του προηγούμενου δημοτικού συμβουλίου, να αποκαθηλώσει από πλατεία της πόλης, τις προτομές του Ρίτσου και του Σαμιώτη αγωνιστή, δικηγόρου, θεατρικού συγγραφέα και πεζογράφου, Αλέξη Σεβαστάκη; (Τις προτομές φιλοτέχνησε ο εξαιρετικός γλύπτης Βασίλης Παπασάικας). Η απόφαση του νυν Δημοτικού Συμβουλίου Καρλοβάσου δεν αφήνει αμφιβολίες ότι ο λύκος απλώς γερνά... Αλλά ο Ρίτσος, με τη ζωή, τις ιδέες, τους αγώνες, τα οράματα και το έργο του «φωτίζει» τους σκοτεινούς καιρούς μας.
Βέβηλη απόφαση

Μόσχα 1977, κατά την τελετή απονομής του Βραβείου Λένιν
Η σαμιώτικη εφημερίδα «Χαραυγή», στις 6/8/2007, αποκάλυψε την απόφαση του σημερινού Δημοτικού Συμβουλίου Καρλοβάσου, να αποκαθηλωθούν οι προτομές των Γιάννη Ρίτσου και Αλέξη Σεβαστάκη, που είχαν τοποθετηθεί, με απόφαση του προηγούμενου δημοτικού συμβουλίου, σε πλατεία της πόλης. Αντί το σημερινό δημοτικό συμβούλιο να πραγματοποιήσει την τελετή αποκαλυπτηρίων των προτομών αυτών των δύο καθόλα σημαντικότατων, ιστορικών προσωπικοτήτων του νησιού, αποφάσισε την αποκαθήλωσή τους, με το «επιχείρημα» - όπως ανέφερε στις 6/10 η «Χαραυγή» - ότι «ενέσκηψε πληθώρα αιτημάτων για τοποθέτηση προτομών, όπως ειπώθηκε στη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου» και ότι αν παραμείνουν «η πλατεία θα γίνει "νεκροταφείο"» (!!!).

Το φαιδρό και απαράδεκτο «επιχείρημα» του δημοτικού συμβουλίου, το σχολιάζει η «Χαραυγή» ως εξής: «Φαίνεται ότι η υπέρβαση του προηγουμένου Δημοτικού Συμβουλίου να τιμήσει μ' αυτόν τον τρόπο δύο επιφανείς ανθρώπους αριστερής ιδεολογικής προέλευσης, που τα ονόματά τους συνδέθηκαν με το Καρλόβασι και αποτελούν τιμή για την πόλη, δεν άντεξε και πολύ μπροστά στις πιέσεις και κατέπεσε. Αδοξα και χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση. Κρίμα!». (σ.σ. οι υπογραμμίσεις είναι της «Χαραυγής»).

Η Ερη Ρίτσου, μαθαίνοντας από τη «Χαραυγή» το γεγονός αυτό, στις 18/10/2007 έστειλε στην «Χαραυγή» ένα γράμμα, το οποίο αξίζει να παραθέσουμε (στο μεγαλύτερο μέρος του):

Η αγγλόφωνη έκδοση των «Μονόχορδων»
«Αγαπητή "Χαραυγή"

Θέλω να σου γράψω δυο λόγια, όχι σαν κόρη του Γιάννη Ρίτσου ή σαν ανιψιά του Αλέξη Σεβαστάκη - προς θεού το θέμα δεν είναι "οικογενειακή υπόθεση" - αλλά σαν άνθρωπος που όπου κι αν βρίσκεται αισθάνεται "Καρλοβασίτισσα", σαν άνθρωπος που λατρεύει την πόλη.

Δεν έχω καμιά απολύτως ενημέρωση για το τι ακριβώς συνέβη. Σκοπεύω να ζητήσω τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου για να ενημερωθώ, μια, που, είτε το θέλω, είτε όχι, το θέμα με αφορά άμεσα. Να ξεκαθαρίσω πως ουδέποτε και με κανένα αίτημα πλησίασα εγώ ποτέ το δήμο. Οταν, όμως, ο δήμος με προσέγγισε και μου ανακοινώθηκε η ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου για την τοποθέτηση των δύο προτομών στην πλατεία Βαλασκατζή, θεώρησα (αφελώς ίσως) πως η πόλη μου έχει ξεπεράσει πολλές προκαταλήψεις της και σεβόμενη το πολιτισμικό της παρελθόν μπορεί να αναγνωρίζει αξίες και έργα σημαντικά ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν στην πόλη αυτή και για την πόλη αυτή, ανεξάρτητα από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειες προς πρόσωπα ή τις πολιτικές τους τοποθετήσεις.

Επαναλαμβάνω πως δε γνωρίζω τι ακριβώς συνέβη. Αναρωτιέμαι, όμως, έπαψαν ο Ρίτσος και ο Σεβαστάκης να αποτελούν εξέχουσες προσωπικότητες που έζησαν και δημιούργησαν στο Καρλόβασι; Γιατί, αν δεν κάνω λάθος, σε αυτό το σκεπτικό είχε βασιστεί η απόφαση της τοποθέτησης των προτομών τους. Εγινε λιγότερο σημαντικό το έργο τους; Τιμούν, πλέον τώρα, λιγότερο το Καρλόβασι με τη δημιουργία τους; Επειδή δε νομίζω να έχει αλλάξει κάτι απ' όλα αυτά, θλίβομαι, γιατί στο βάθος του μυαλού μου έχω την ιδέα πως οι "λογικές" που επικράτησαν είναι του τύπου "αγορίνα μου, τι δουλιά έχουν αυτοί εδώ;". Αν κάνω λάθος μένει να αποδειχτεί...» (σ.σ. Οι υπογραμμίσεις δικές μας).


«Επειδή πιστεύω πως ούτε ο Ρίτσος, ούτε ο Σεβαστάκης έχουν ανάγκη προτομών - και οι δυο έχουν αφήσει το έργο τους να μιλάει γι' αυτούς και για να επωφελούμαστε εμείς οι υπόλοιποι. Θλίβομαι για την πόλη μου, γιατί πιστεύω πως το Καρλόβασι, τιμώντας τους, τιμάται το ίδιο, δείχνοντας πως μπορεί να εκτιμά τους πνευματικούς θησαυρούς, και, αντίθετα, πισωγυρίζοντας άτσαλα και παίρνοντας το δημοτικό συμβούλιο πίσω μια απόφαση που ομόφωνα είχε λάβει, καταδεικνύει μικρότητα και ατιμάζεται το ίδιο, πράγμα άδικο για την πόλη, για τους κατοίκους της, για το παρελθόν της πνευματικής δημιουργίας της και για το μέλλον της (...)».

Μένει να δούμε αν παρομοίως - διά της σιωπής της - θα αντιμετωπίσει η επίσημη πολιτεία, το 2009, τον Γιάννη Ρίτσο.

Το έργο που εικονογραφεί το εξώφυλλο του προγράμματος για την παράσταση της Πειραματικής Σκηνής Μήλου το φιλοτέχνησε ο ποιητής στις 17/8/1968, νοσηλευόμενος, ως κρατούμενος της χούντας, στον «Αγιο Σάββα»

Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ
Ριζοσπάστης

Δεν υπάρχουν σχόλια: